Habilitaciones Tabacaleras en Cuba

[Epicure V]

Η κουβανέζικη «art design» συλλογή των εμπορικών σημάτων και ετικετών της βιομηχανίας πούρου είναι αναμφίβολα η μεγαλύτερη και σημαντικότερη παγκοσμίως. Από τις αρχές του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, εκατοντάδες ειδικοί του εκτυπωτικού κλάδου βρέθηκαν στην Κούβα αναπτύσσοντας τεχνικές εκτύπωσης πρωτοποριακές για την εποχή, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν ευρέως και στον τομέα των πούρων Αβάνας.
Ας δούμε ένα βασικό ιστορικό χρονολόγιο αυτής της δραστηριότητας που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία του κουβανέζικου πούρου, και ουσιαστικά αποτελεί την «εικονογράφηση» του.

η χειροποίητη περίοδος

Αν και από τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα ήταν ήδη γνωστή η ύπαρξη στο νησί δύο μικρών τυπογραφείων (Santiago Lessieur και του Luis Claire), μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 1840 η τέχνη της εκτύπωσης άρχισε να αναπτύσσεται και να φτάνει στην ακμή της.
Αυτό ήρθε ως αποτέλεσμα της άφιξης στην Κούβα αρκετών συντακτών και λιθογράφων, οι οποίοι αξιοποιώντας την εμπειρία που είχαν αποκτήσει στην Ευρώπη, ίδρυσαν στο νησί δύο υψηλού επιπέδου εργαστήρια:

- Litografía de Costa, Hermano y Cia (Costa Brother's and Co.) ή « Litografía Española » (ισπανικό λιθογραφικό εργαστήριο) – το πρώτο σημαντικό του είδους του στην Κούβα.
Ιδρύθηκε στα τέλη του 1838 όταν έφτασαν στην Αβάνα οι αδερφοί Φρανσίσκο και Φερνάντο Κόστα, λιθογράφοι από το διάσημο εργαστήριο του Χοσέ Μαντράζο στη Μαδρίτη. Μετά από ένα χρόνο λειτουργίας άλλαξε το όνομά του σε «Litrografía del Gobierno» (Κυβερνητικό Λιθογραφικό Εργαστήρι), λόγω της σύνδεσης του με τις αρχές.
Παρόλο που ο λόγος ύπαρξής του ήταν να εργάζεται για εκδοτικές εταιρείες, κατά καιρούς τύπωνε ασπρόμαυρες ετικέτες για κασετίνες πούρων και πακέτα τσιγάρων.

- Litografía de la Real Sociedad Patriótica (Εργαστήρι Λιθογραφίας της Βασιλικής Πατριωτικής Εταιρείας) – γνωστό και ως «Litografía de los Franceses» (Γαλλικό Λιθογραφικό Εργαστήρι), επειδή ιδρύθηκε το 1839 από αρκετούς Γάλλους λιθογράφους και καλλιτέχνες με εμπειρία και φήμη.

Αυτά τα δύο εργαστήρια λειτούργησαν χωριστά μέχρι το 1845, όταν συγχωνεύτηκαν στο « Litografía del Gobierno y de la Real Sociedad Económica» (Λιθογραφικό Εργαστήριο της Κυβέρνησης και της Βασιλικής Οικονομικής Εταιρείας). Με το νέο όνομα η παραγωγή επικεντρώθηκε περισσότερο στη βιομηχανία πούρων.

-Litografía de Marquier (Λιθογραφικό Εργαστήρι του Marquier) - εμφανίστηκε αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας του 1840, και ήταν το σημαντικότερο τυπογραφείο εκείνης της εποχής.
Ο Γάλλος Francisco Luis Marquier συγκέντρωσε ένα επιτελείο αποτελούμενο από αρκετούς σημαντικούς καλλιτέχνες και λιθογράφους, όπως ο Mialhe και ο Laplante που εικονογράφησαν τις σημαντικότερες κουβανέζικες εκδόσεις. Βιβλία όπως τα Los Ingenios, Álbum Californiano, Viaje pintoresco alrededor de la isla de Cubaκ.λπ., βγήκαν από τα πιεστήρια τους χρησιμοποιώντας μόνο μαύρο μελάνι στην εικονογράφηση. Αυτές οι λιθογραφίες συνήθως χρωματίζονταν αργότερα με το χέρι.
Ωστόσο η μέθοδος ήταν πολύ ακριβή όσον αφορά τη μαζική παραγωγή που χρειαζόταν για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της αναδυόμενης βιομηχανίας πούρων, (ένα μόνο εμπορικό σήμα απαιτούσε μερικές χιλιάδες ετικέτες).

Ο παλιός τρόπος συσκευασίας πούρων σε μεγάλα κιβώτια πεύκου προοριζόταν για χονδρικό εμπόριο με το καθένα απ’ αυτά να περιέχει έως και δέκα χιλιάδες τεμάχια σε συσκευασίες των 50 ή 100, που ανέγραφαν πληροφορίες για τον κατασκευαστή μέσω του τρόπου «σφράγισης» με σίδερο. Αυτή η συσκευασία σιγά-σιγά να αντικαθίσταται από μικρές κέδρινες κούτες που περιείχαν το πολύ εκατό μονάδες και απευθύνονταν κατευθείαν στους καταναλωτές.
Στους επιχειρηματίες Ισπανούς άρεσε η ιδέα να χρησιμοποιήσουν ετικέτες στα πούρα τους για εμπορικούς, διαφημιστικούς και αισθητικούς λόγους. Ως εκ τούτου, σύντομα αγκάλιασαν τις δυνατότητες που προσέφεραν οι ανερχόμενες τεχνικές λιθογραφίας.



Εκείνες τις πρώτες δεκαετίες όταν και κυριαρχούσαν τα εργαστήρια που αναφέρθηκαν προηγουμένως, οι ετικέτες ήταν πολύ απλές και δεν είχαν γίνει ακόμα γνωστές ως «habilitaciones». Θεωρούνται όμως ως βασικό βήμα στη διαδικασία εξέλιξης των εκτυπώσεων.
Αξίζει να σημειωθεί πως τα τυπογραφεία μέχρι τότε δεν έμπαιναν καν στον κόπο να υπογράψουν αυτές τις λιθογραφίες, γιατί τις θεωρούσαν πρόχειρες και ελάχιστα αξιόλογες.






(συνεχίζεται…)
http://cubamuseo.net/superior-collection/24

[Epicure V]

η εποχή της βιομηχανικής λιθογραφίας

Μέχρι το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα είχαν ήδη σημειωθεί ραγδαίες πρόοδοι στις τεχνικές εκτύπωσης στην Ευρώπη, αφήνοντας πίσω τις μονόχρωμες λιθογραφίες. Πλέον μπορούσαν να γίνουν έγχρωμες εκτυπώσεις μετατρέποντας μια χειροτεχνική δραστηριότητα σε βιομηχανική, η οποία μπορούσε να παράξει χιλιάδες αντίτυπα της ίδιας εικόνας. Έτσι δημιουργήθηκαν και οι προϋποθέσεις ώστε οι παραγωγοί πούρων να μπορούν να ντύσουν τα κουτιά τους με πολύχρωμες πολυτελείς ετικέτες και αναπαραστάσεις.

Μεταξύ των εργαστηρίων που άνθησαν πρώτα αυτή την περίοδο μπορούν να αναφερθούν ως σημαντικότερα τα εξής:

- Fabrica “La Honradez” (Workshop of “La Honradez” factory)
Αν και αφιερώθηκε κυρίως στην εικονογράφηση τσιγάρων, το εργαστήριό του αξίζει ιδιαίτερης αναφοράς.
Δημιουργήθηκε το 1853 από τον Γάλλο επιχειρηματία Luis Susini που εισήγαγε σύγχρονο εξοπλισμό καθιερώνοντας τη μέθοδο εκτύπωσης γνωστή ως χρωμολιθογραφία.



- Litografía de More y Cia. (More and Co. Lithographic Workshop)
Εργαστήριο που δημιουργήθηκε από τον José Antonio Moré Αστουρικής καταγωγής, ο οποίος μετακόμισε στην Αβάνα από νεαρή ηλικία και μαζί με τα αδέρφια και ξαδέρφια του ίδρυσαν πολλά σημαντικά εργαστήρια, όλα αφιερωμένα στη χρωμολιθογραφία.

- Litografía de José M. García y García
Στην πραγματικότητα ονομαζόταν Establecimiento Cromo-Litográfico y Typográfico de J. M. García y García.
Ιδρύθηκε στο San Nicolás No. 126 από τον José Manuel García, ξάδερφο του José A. More. Το 1906 εντάχθηκε στη Λιθογραφική Εταιρεία Αβάνας.



- Litografía de Guerra y hnos
Δημιουργήθηκε από τον Juan Guerra Velo με καταγωγή από την Palencia της Ισπανίας, ο οποίος απέκτησε τις δεξιότητές του σε διάφορα εργαστήρια της Αβάνας έως ότου δημιούργησε το δικό του στο Mercaderes No 28 στα μέσα της δεκαετίας του '70. Χρόνια αργότερα το μετέφερε στο Dragons Νο. 112.

- Litografía de R. Fernández
Δημιουργήθηκε από τον Rosendo Fernández, γέννημα θρέμμα της Αστούριας και άτομο με μεγάλη επιρροή στον κόσμο του εμπορίου της Αβάνας. Ξεχώρισε στη δεκαετία του '90, όταν η χρήση φύλλων χρυσού και η στάμπα προστέθηκαν στις προηγούμενες τεχνικές για να επιτρέψουν την παραγωγή υπέροχων κομματιών.



- Litografía Mercantil
Παρόλο που ήταν επικεντρωμένη περισσότερο σε περιοδικά και βιβλία, παρήγαγε και μερικές εξαιρετικές λιθογραφίες για συσκευασίες πούρων.

- Tiburcio V. Cuesta’s Lithographic Workshop
Δημιουργήθηκε από τον ομώνυμο χειριστή εκπαιδευμένο στο γνωστό εργαστήριο της Honesty, και αφιερώθηκε κυρίως στην κατασκευή ετικετών για τη βιομηχανία πούρων.



Στις αρχές της δεκαετίας του 1880 οι γερμανοί τεχνίτες που ήταν πάντα πρωτοπόροι, άρχισαν να δημιουργούν ανάγλυφες ετικέτες για να δώσουν βάθος. Για το σκοπό αυτό κατασκεύαζαν μπρούτζινα καλούπια αναδεικνύοντας τρισδιάστατες λεπτομέρειες σε μετάλλια, πρόσωπα κ.λ.π. που χρησιμοποιούνταν ευρέως στα κουτιά και τις ετικέτες των πούρων.



Σε συνδυασμό με την προηγούμενη καινοτομία ξεκίνησε και η χρήση του λεγόμενου «φύλλου χρυσού», το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως άλλο μελάνι κυρίως στην εκτύπωση μεταλλίων και περιγραμμάτων, για να τους δώσει ένα χρυσό χρώμα που έμοιαζε στα πρωτότυπα. Σ’ αυτόν τον τομέα υπήρξαν πραγματικές επιδείξεις πολυτέλειας, αφού σε κάποιες εκδόσεις χρησιμοποιήθηκε χρυσόσκονη 22 καρατίων για να δώσει εντυπωσιακά φινιρίσματα.

Τα εργαστήρια λιθογραφίας που άνθισαν εκείνη την εποχή και των οποίων η εμπορική ονομασία προσδιορίστηκε μετά από μακροχρόνια έρευνα είναι τα ακόλουθα:

Carl Upmann, Compañía Litográfica de la Habana, Conthier Dreyfus & Co. Paris, Godfrey S. Mahn. Gonthier
Dreyfus & Co. Paris, Harris & Son. Phila. Heppenheumer & Mauner, Hopchard & Co., New York & Habana, L. V. C. Corp
Lit. Corral Wodiska y Ca., Lit. Cuba 33. Habana, Lit. de Fernández y Guerra, S. José 2, Lit. de Guerra Hnos y Perez. Habana
Lit. de Guerra, Hnos y Ca. Habana, Lit. de More y Guerra. Dragones 112, Lit. de More, Garcia y Ca. S. Nicolás 124
Lit. de More. San Rafael 45, Lit. de R. Fernandez y Ca. S. Jose 17,19 y 21. Habana, Lit. de R. Fernández. San José 19 y 21
Lit. de S. Sopeña. Amistad 140, Lit. del Comercio. Obispo 87, Lit. J. A. More. Gijon, Lit. Mercantil Reina 12 y 14
Lit. San Rafael 45. Habana (JMC Monograma), Lit. Sucesores de Ramírez y Ca. Barcelona, Lith. F. Appel. Paris
Lith. Klingenberg Hnos. Habana. Amargura 14, More y Sobrinos, O. L. Schwencke Co. N.Y., Reid, Murdoch & Fischer
Schumacher & Ettlinger N. Y., The Moehle Litho. Co. Brooklyn. N.Y., Witsch & Schmitt , New York (Registrado Enero 19 de 1885)

Πρέπει να επισημανθεί πως πάντα υπήρχε μεγάλος ανταγωνισμός μεταξύ των εγχώριων και ξένων εταιρειών, αφού οι τελευταίες πρόσφεραν γενικά φθηνότερες και ποιοτικότερες υπηρεσίες. Γι’ αυτό το σκοπό ιδρύθηκαν στην Αβάνα συνεταιρισμοί με εξειδίκευση να κάνουν βιώσιμες τις ντόπιες επιχειρήσεις.

(συνεχίζεται…)

[jgeorgost]

o 20ος αιώνας

Ήδη από τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα διάφοροι παράγοντες είχαν οδηγήσει σε μείωση της παραγωγής κουβανέζικου καπνού.
Ο πιο σημαντικός ήταν η κορύφωση του τελευταίου απελευθερωτικού πολέμου που ολοκληρώθηκε με την ισπανική ήττα και τη βορειοαμερικανική επέμβαση.
Τα διάφορα λιθογραφικά εργαστήρια μαράζωναν και πολλά από αυτά χρεοκόπησαν ή αφιερώθηκαν στην εκτύπωση άλλων τύπων εντύπων όπως εμπορική διαφήμιση, συσκευασία σοκολατών, κρασιών, αρωμάτων κ.λπ. Ακόμη και η γέννηση της Δημοκρατίας το 1902 δεν βοήθησε πολύ να ανακάμψει η δραστηριότητα και χρειάστηκε να περάσουν μερικά χρόνια για να γίνει αυτό.

Από την άλλη πλευρά, πολλά εμπορικά σήματα εξαφανίστηκαν όταν δημιουργήθηκε ένας αμφιλεγόμενος συγκεντρωτισμός στον τομέα με την ίδρυση μιας μεγάλης εταιρείας αποτελούμενης από βορειοαμερικανικά και αγγλικά κεφάλαια, που αν και ξεκίνησε τις δραστηριότητές της με το όνομα «Αβάνα Εμπορική Εταιρεία", έγινε ευρέως γνωστή ως "The Trust".
Μαζί με τις μεγάλες εταιρείες "Henry Clay & Bock" και "Havana Cigar & Tobacco Co." προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα μονοπώλιο παραγωγής, που τελικά δεν προχώρησε μπροστά στη σφοδρή αντίσταση ενός μεγάλου αριθμού ανεξάρτητων παραγωγών.



Όλα αυτά οδήγησαν στο να συμβεί κάτι παρόμοιο και στη λιθογραφική δραστηριότητα. Τον Δεκέμβριο του 1906 ιδρύθηκε η «Havana Lithographic Company», η οποία έγινε το κύριο τυπογραφικό κέντρο της χώρας, ενοποιώντας τα τρία σημαντικότερα χρωμολιθογραφικά εργαστήρια που υπήρχαν τότε και που λειτουργούσαν υπό τις επωνυμίες «Rosendo Fernández y Compañía», Guerra Hermano y Pérez» και «J. M. García y Hermano».
Αυτή η εταιρεία δούλεψε για είκοσι χρόνια με εργαστήρια που βρίσκονταν σε διάφορα σημεία της πόλης, μέχρι που τελικά το 1926 έχτισε ένα σύγχρονο και καλά εξοπλισμένο κτίριο στο Ayestaran No. 155, όπου συγκεντρωνόταν όλη η παραγωγή του κλάδου.

Ένα χρόνο αργότερα, δεδομένου του υψηλού κόστους και της βραδύτητας των παλαιών λιθογραφικών συστημάτων, εισήχθη το σύστημα offset που άλλαξε τα πάντα. Ήταν ταχύτερο και λιγότερο ακριβό, αλλά δυστυχώς και υπεύθυνο για την εμφάνιση κομματιών χαμηλότερης καλλιτεχνικής ποιότητας.

Η χρυσή εποχή των Habilitaciones Tabacaleras Cubanas είχε παρέλθει.



η θεματολογία

Τα θέματα των λιθογραφιών που κοσμούσαν ετικέτες, συσκευασίες και διαφημιστικά έντυπα της βιομηχανίας του πούρου ήταν πολλά και ποικίλα και αντλούσαν την έμπνευση τους από διάφορες πηγές. Οι κυριότερες από αυτές ήταν:

• Πορτρέτα ιδιοκτητών των καπνοβιομηχανιών
• Παλιά καπνικά κτίρια
• Μεγάλοι ιστορικοί χαρακτήρες
• Λογοτεχνία
• Μυθολογία και Θρύλοι
• Εικόνες ωραίων γυναικών
• Έθιμα και Τοπία της Κούβας
• Μουσική



τα είδη των Habilitaciones

Στην επόμενη φωτογραφία απεικονίζονται τα διαφορετικά ονόματα των ετικετών και ταινιών που συνήθως καλύπτουν ένα κουτί πούρων:



Vista - είναι το πιο περίτεχνο κομμάτι της ομάδας, εμφανίζεται σε πλήρη θέα και σε όλο του το μεγαλείο στον καταναλωτή, τη στιγμή που ανοίγει το κουτί.
Εδώ χρησιμοποιούνται όλα τα διακοσμητικά στοιχεία όπως φύλλα χρυσού, στάμπα και ανάγλυφα μετάλλια με πλήρη γκάμα χρωμάτων.

Cubierta - ονομάζεται επίσης Εξωτερική Προβολή και συνήθως απεικονίζει μόνο το διακριτικό ή το λογότυπο της μάρκας (παλαιότερα ονομαζόταν Iron και ήταν χαραγμένο με πυρωμένο σίδερο στο ξύλο). Γενικά έχει πολύ απλό σχεδιασμό καθώς είναι επιφάνεια που δέχεται πολλές τριβές.

Bofetón - τοποθετείται μέσα στο κουτί στο πάνω στρώμα των πούρων. Είναι πάντα ομαλά τυπωμένη με λεία μελάνια και χωρίς ανάγλυφο ή φύλλο χρυσού, για να αποφευχθεί η αλλοίωση των αρωμάτων του καπνού από τα βερνίκια και την επιχρύσωση.

Papeleta - ετικέτα που βρίσκεται στα πλάγια και δείχνει πάντα την ίδια εικόνα με την εσωτερική όψη, συμπεριλαμβάνοντας την επωνυμία του κατασκευαστή. Λειτουργεί επίσης ως σφραγίδα εγγύησης. Έχει το πρόβλημα ότι πρέπει να κοπεί κατά το άνοιγμα του κουτιού, με αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές να χάνεται ως ενιαίο κομμάτι για τους συλλέκτες.

Tapa clavos - αρχικά ήταν επίσης γνωστή ως "contraseña" (κωδικός πρόσβασης). Είναι ένα οβάλ κομμάτι που καλύπτει το καρφί που χρησιμοποιείται για να κλειδώνει το καπάκι της θήκης. Χρησιμοποιείται επίσης ως ενδεικτικό της επωνυμίας της μάρκας.

Filetes - λωρίδες λιθογραφημένου χαρτιού διακοσμημένες με πολλά μοτίβα που καλύπτουν τις άκρες της κούτας κρατώντας την όχι μόνο ερμητικά κλειστή αλλά αποτελώντας και την τελευταία πινελιά της. Στα εργοστάσια οι εργάτες που είναι επιφορτισμένοι με το ντύσιμο των κουτιών ονομάζονται «fileteadores».

[bonhamas]

Εξαιρετικά ενδιαφέρον! Μπράβο!

Sent from my M2007J20CG using Tapatalk

[Svensk]

Μπράβο Τάκη. Πολύ ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.

[Epicure V]

Τάκη ευχαριστούμε για την εξαιρετική καταγραφή μιας ακόμα πολύ ενδιαφέρουσας πτυχής της ιστορίας του κουβανέζικου πούρου!

[sigaras]

Πο πο. Εδώ πάμε για postdoc!
Τι σάιτ είναι αυτό σαμάνε Τάκη!

[jgeorgost]

Πλήρης αναδρομή!

Ευχαριστούμε & Μπράβο Τάκη για την εξαιρετική δουλειά!